gotički roman (engleski Gothic novel ili Gothic romance), književni (pod)žanr nastao krajem XVIII. st. u Engleskoj (osobito popularan od 1790-ih do 1820-ih), koji obilježuje zagonetna priča o sukobu dobra i zla, s elementima fantastike, jezovita i strahovita ugođaja. Radnja je tih djela uglavnom smještena na nekom starom, samotnom i mračnom mjestu s mnoštvom skrovitih zakutaka i podzemnih prolaza, poput srednjovjekovnih zamaka (pojam gotički aluzija je na graditeljstvo gotike), kula, samostana, kripta ili ruševina, a pripovijedanje je mahom višeperspektivno i nelinearno, puno zapleta i napetih preobrata, te često sadržava više »priča u priči«, tema kojih je uglavnom suočavanje glavnoga lika, najčešće kreposne djevojke ili byronovskoga junaka, sa zlim silama većinom utjelovljenima u duhovima, mrtvacima koji ustaju iz groba, demonima i/ili dvojnicima, uz česte motive nasilja, okrutnosti, povremeno i erotike.
Nastao je, vezujući se uz poetiku romantizma, kao svojevrsna reakcija na racionalizam prosvjetiteljstva, začetnik mu je, ujedno i autor termina, Horace Walpole s djelom Otrantski zamak (1764), dok je njegovu razvoju, romanima Udolphske tajne (1794) i Talijan (1797), osobito doprinijela Ann Radcliffe, začetnica žanra »ženske gotike« (djela koja se uglavnom bave junakinjom u sukobu ili bijegu od čudovišnih, no stvarnih muškaraca). Širokoj recepciji i popularnosti žanra pridonijeli su i drugi pisci (Clara Reeve, Matthew Gregory Lewis, William Beckford, Charles Robert Maturin i dr.), no zbog trivijalnosti i formulaičnosti postao je ubrzo predmetom satire (npr. roman Opatija Northanger Jane Austen). Motivi gotičkoga romana razvidni su i u francuskom tzv. crnom romanu (roman noir) s kraja XVIII. st., tako i u nekim romanima markiza de Sadea.
Unatoč postupnom slabljenju interesa za klasičnu inačicu romana od početka XIX. st., gotička fikcija nastavila se razvijati u drugačijim, žanrovski hibridnim oblicima. Elemente gotičkoga romana u XIX. st. u svoja su djela osobito uspjelo uklopili Mary Wollstonecraft Shelley (Frankenstein ili moderni Prometej, 1818), John William Polidori (Vampir – The Vampyre, 1819), Walter Scott (Ana Geiersteinska, ili djeva od magle, 1829), Charlotte (Jane Eyre, 1847) i Emily Brontë (Orkanski visovi, 1847), Robert Louis Stevenson (Neobičan slučaj dr. Jekylla i gospodina Hydea, 1886), Oscar Wilde (Slika Doriana Graya, 1890), Bram Stoker (Drakula, 1897), u engleskoj književnosti, te Ernst Theodor Amadeus Hoffmann (Pješčuljak – Der Sandmann, 1817) u Njemačkoj i Guy de Maupassant (Horla – Le Horla, 1887) u Francuskoj, a u američkoj književnosti Edgar Allan Poe (Doživljaji Arthura Gordona Pyma – The Narrative of Arthur Gordon Pym of Nantucket, 1838; Pad kuće Usher – The Fall of the House of Usher, 1839; Umorstva u ulici Morgue – The Murders in the Rue Morgue, 1841), začetnik tzv. južnjačke gotike, žanra koji tematizira propadanje američkoga Juga, a oblikovno se izrazitije udaljava od klasičnoga gotičkog romana, iako zadržava karakteristične motive grotesknog i makabričnog (npr. pojedina djela Williama Faulknera, Flannery O’Connor, Cormaca McCarthyja i dr.), Nathaniel Hawthorne (Kuća sa sedam zabata, 1851. i dr.), Robert William Chambers (Kralj u žutom – The King in Yellow, 1895) i Henry James (Okretaj zavrtnja, 1898).
U XX. i XXI. st. elementi gotičke fikcije osobito su zapaženi u Daphne du Maurier (Rebecca, 1938), Shirley Jackson (Prokletstvo kuće Hill – The Haunting of Hill House, 1959; Oduvijek živimo u dvorcu – We Have Always Lived in the Castle, 1962), Anne Rice (Intervju s vampirom – Interview with the Vampire, 1976), Stephena Kinga (Isijavanje, 1977) i Stephenie Meyer (tetralogija Sumrak – Twilight, 2005–20), dok su poseban doprinos gotičkoj fikciji na filmu ostvarili redatelji njemačkog ekspresionizma (Friedrich Wilhelm Murnau), klasičnog američkog i britanskog filma strave (Tod Browning, James Whale, Terence Fisher), te Tim Burton (Sanjiva dolina, 1999; Sweeney Todd: Đavolji brijač, 2007; Moje najdraže čudovište, 2012. i dr.) i Guillermo del Toro (Crimson Peak, 2015; Oblik vode – The Shape of Water, 2017; TV serija Kabinet čudesa Guillerma del Tora – Guillermo del Toro’s Cabinet of Curiosities, 2022).
